Central wet market, Hollywood Road, Hong Kong (Photograph: Ray Laskowitz)
जुलै २००७ मध्ये Singapore मधील बस्तान गुंडाळून आम्ही Hong Kong ला आलो. :
"Hong Kong हे एक बंदर आहे,
Hong Kong ही British colony होती,
HKSAR म्हणजे Hong Kong Special Administrative Region of the People's Republic of China; One country, Two systems,
आणि Jacki Chan हा मूळचा Hong Kong चा आहे , चा अश्या तुरळक गोष्टी सोडून मला काहीच माहित नव्हते.
Cathay Pacific चे flight पहाटे HK एअरपोर्ट वर उतरले. मी कुतूहलाने खिडकीतून बाहेर डोकावून बघत होते.
सर्वत्र तीनच गोष्टी दिसत होत्या; निळाशार पसरलेला अथांग समुद्र, डोंगरांच्या रांगा आणि डोंगऱ्यांच्या वरती आकाशाला भिडणाऱ्या गगनचुंबी इमारतीं ;
Singapore पेक्षा इथला भूगोल खूपच वेगळा दिसत होता.
Central Hong Kong मध्ये एका सर्विस अपार्टमेंट पाशी पोचलो . आमची टॅक्सी मावेल एव्हढाच रस्ता ... बाकी सर्वत्र उंचच उंच buildings ..... मान वर करून पाहण्याच्या प्रयत्नात मान पूर्ण काटकोनात पाठी गेली तरीही building चा माथा काही दिसला नाही.
आमच्या सर्विस अपार्टमेंटची लिफ्ट, आमचे अपार्टमेंट ह्यांचे क्षेत्रफळ इतके कमी होते कि आम्ही किंवा सामान ह्यातील एकालाच जागा होती.
पटकन मुंबईच्या लोकल ट्रेन च्या सवयीची आठवण झाली आणि आम्ही त्यातही सुखरूप मावलो .
दुसऱ्या दिवसापासून आदि आणि मी HK exploration mission वर निघालो.
अतिशय निमुळते रस्ते, ते सुद्धा सरळ सोट नाहीतच; कधी चढण तर कधी घसरगुंडी सारखी उतरण !
रस्त्यांवर माणसांची गर्दी अगदी थेट मुंबई सारखी.... आणि त्यांची लगबग, घाई गडबड आणि बडबड ही मुंबई सारखी च....
बोलाण्याची भाषा वेगळी असली तरी त्याची लय, टप्पा , ठेका थेट कोकणातला ....
त्या लहानग्या रस्त्या वरून दोन माणसे एकत्र चालणे म्हणजे दिव्य ! त्यातच लाल रंगाच्या taxis आणि गाड्या त्या रस्त्यां वरून तारे वरची कसरत करत ये जा करत होत्या.
Singapore सोडून Hong Kong ला येण्याच्या दुःखा ऐवजी मुंबई दिसू लागली. अचानक तो रस्ता, तो गोंधळ आणि ती धावपळ आपलीशी वाटू लागली.
जमेल त्या angle मध्ये मान जास्तीत जास्त वर करून आजूबाजूच्या buildings ना एकूण किती मजले असावेत ह्याचा अंदाज घेतला. गणित आणि मान पूर्णपणे चुकली आणि मी तो नाद सोडून दिला.
७ वर्ष्यांचा आदि त्या गडबडीत गोंधळून गेला होता ," हे आता आपलं नवीन घर का? माझी नवीन शाळा कुठे आहे, कशी आहे? मला मित्र मिळतील का?"
मला शब्द सापडत नव्हते.... मला ही खूप प्रश्न होते.
पण मी मनाशी घट्ट गाठ बांधली होती," आता Hong Kong आपले घर आहे आणि सर्व काही नीट होणार."
चालत चालत आम्ही दोघे एका छोट्याश्या गल्लीत वसलेल्या market मध्ये पोचलो. एक छोटेखानी "Park n Shop " सुपर मार्केट वगळता सर्व दुकान आणि विक्रेते रस्ताच्या कडेला बसले होते. भाज्या , मासे, फळं , आणि बरेच काही मांडून ठेवले होते. एक गोल फेरी मारल्या वर आम्ही परत जायला निघालो.
त्या गल्लीच्या तोंडाशी आल्यावर आदि अचानक हात सोडून जवळच्या शेंगदाणे विकत असलेल्या आजी कडे धावला. तिने काही तरी बोलत , हात हलवत आदि ला जवळ बोलाविले आणि त्याला शेंगदाण्याची पुडी दिली.
माझ्यातील मुंबई कर लगेच जागा झाला. आणि सावध नजरेने मी आजीला न्याहाळू लागले.
Hong Kong ची आजी कमरेतून एकदम वाकली होती. तिचे पांढरे भुरभुरते केस 'म्हातारीच्या केसां 'सारखे भासत होते. हातात आधाराला एक काठी होती. चेहेऱ्यावर, अंगावर, हातांवर सुरकुत्या होत्या. तिचे मिचके डोळे अजूनच झाकलेले होते..... पण चेहेऱ्यावर अतिशय मनस्वी हास्य होते..... त्या थरथरणाऱ्या हातांमध्ये उबदार प्रेम आणि ओलावा होता..... त्या न कळणाऱ्या अखंड बोलण्यात अतिशय आपुलकी होती.....
आदि त्या शेंगदाण्या च्या पुडीत रमून गेला होता. ती आजी त्याच्या डोक्या वरून हात फिरवीत त्याच्याशी खूप काही बोलत होती.
मी तिला खुणेने किती पैसे द्यायचे असे विचारले. तिची बडबड अजूनच वाढली ... आता तर सोबत एक हात सर्व दिशेला फिरू लागला. मला काहीच कळेना. तिची Cantonese आणि माझ इंग्लिश कसे काय एकत्र येणार?!
ह्या सगळ्या प्रकरणात आमच्या आजूबाजूला गर्दी जमू लागली होती. त्यातील एका पोलीस ऑफिसरने आमच्या दोघींमध्ये संवाद साधला.
आजी म्हणत होती,' आदी ला पाहून तिला तिच्या नातवाची आठवण झाली. म्हणून तिने आदी ला खाऊ दिला. त्याचे पैसे ती घेणार नाही.'
मी हसले. आजी हसली आणि आदी चे प्रश्न तर कधीचेच शेंगदाण्यां मध्ये हरवून गेले होते.
मी Cantonese भाषेतला पहिला शब्द शिकले....."Fa -Sun" आणि लागलीच शेंगदाण्याची आजी , आमची "Fa -Sun आजी" झाली !
पहिल्याच दिवशी त्या क्षणी तो देश माझ घर झाला. माझ्या आजूबाजूला वावरणारी माझ्या पेक्षा वेगळी दिसणारी आणि वेगळी भाषा बोलणारी माणसे मला आपलीशी वाटू लागली. खूप छान वाटू लागले.
आदि आणि मी हसत आनंदाने घरी परतलो.
त्यानंतर दररोज आम्ही सकाळ , दुपार, संध्याकाळ आजीला भेटायचो. आदि ला शेंगदाणे मिळायचे आणि मला प्रेम : न कळणाऱ्या शब्दांमधून, कष्टाने रुक्ष झालेल्या हातांच्या स्पर्शामधून आणि डोक्यावर ठेवल्या जाणाऱ्या मायेच्या हातांमधून....
काही दिवसांतच Hong Kong च्या आजीची आणि आमची चांगलीच गट्टी जमली. बाजूलाच असलेल्या पोलीस स्टेशन मधील Hong Kong चा पोलीस काका आमचा translator बनला. आणि एक नवीन प्रवास सुरु झाला.
त्या market च्या पलीकडच्या अंगाला वर चढणाऱ्या पायऱ्या आणि त्याला लागून escalator होता .
आजी न चुकता त्या पायऱ्यांकडे बोट दाखवून खूप काही बोलत असे...... हळवी होत असे . एक दिवस धाडस करून पोलीस काकाला विचारले. त्याची duty संपल्यावर आम्हाला बरोबर घेऊन तो पायऱ्या चढू लागला.
त्यावर खूप वर्दळ होती. त्या गर्दीत आम्ही ही सामील झालो.
एक एका पायरी सरशी आम्ही डोंगर चढत होतो. भवती उंच इमारती चिकटून उभ्या होत्या. चढण असल्याने त्यांची उंची अजूनंच अधिक दिसत होती. अगदी नकळत आदि आणि मी जगातल्या सर्वात लांबलचक outdoor ,covered escalator system चा अनुभव घेत होतो. चालता चालता काका सांगू लागला ,"१९९३ साली चालू केली गेलेली Central -Mid level Escalator and walkway system एकूण ८०० मीटर्स चे अंतर cover करते. हा walkway आपल्याला ४४३ ft उंचीवर घेऊन जातो. ह्या अतिशय वेगेळ्या system चा जन्म Hong Kong च्या भौगोलिक स्थिती मुळे झाला. "
कमीत कमी जागेत काड्या पेटी सारखी छोटी घरे सभोवतालच्या इमारतीं मध्ये खचून भरली गेली होती. मधेच restaurants चे boards लटकलेले होते. ठराविक अंतरा वर walkway आजूबाजूच्या मुख्य रस्त्यांना जोडला गेला होता.
काका परत बोलू लागले ,"Hong Kong मध्ये सर्वत्र डोंगर आहेत. सपाट जमीन फार थोडी आहे. Hong Kong population density मध्ये जगात चवथ्या क्रमांकावर आहे. त्या मुळे डोंगरांच्या पायथ्या पासून ते थेट माथ्यापर्यंत दाटीवाटीने उभ्या राहिलेल्या इमारती दिसतात. त्यात माणसे दाटीवाटीने राहत असतात. Central भाग हा डोंगराचा पायथा आहे तर Mid Levels हा डोंगर माथ्याशी आहे. Mid Levels escalators ह्या दोन भागांना जोडणारा दुवा आहे."
पायऱ्यां वर, escalator वर भरपूर माणसे होती. Tourists मोठाले cameras घेऊन photo काढण्यात गुंग होते. Office ला ये जा करणारी मंडळी त्या गर्दीतून वाट काढत लगबगीने चालत होती.
" बापरे! किती गर्दी आहे ह्या walkway वर?" मी नकळत बोलले.
"दररोज अंदाजे ८५००० ते १००,००० माणसे ह्या मार्गाने प्रवास करतात. Central area ही business district असल्याने ह्या मार्गावर राहणारे office ला ये जा करताना , स्थायिक रहिवासी रोजच्या कामांसाठी , भाजी साठी हा walkway वापरतात. " गर्दीतून वाट काढत काका म्हणाले.
मला आजीचे हातवारे , कंप सुटलेले शब्द आठवले, " आजी काय बरं सांगायचा प्रयत्न करत असते?"
काका जरासे खिन्न होऊन म्हणाले ," Hong Kong मध्ये सर्वात ज्वलंत प्रश्न असतो घराचा! इथे घर , अगदी भाड्याने मिळालेले घरही प्रचंड महाग आहे. Hong Kong जगातील सर्वात महाग देश आहे. अश्यात Income inequality प्रचंड मोठी आहे. ह्या walkway ने जोडले जाणारे विभाग पायऱ्यांचा उंची प्रमाणे महाग आणि श्रीमंत होत जातात. आजी सारखे अनेक गरीब लोक हे सगळे फक्त मान वर करून पाहू शकतात..... त्यांना ते स्वप्नातही स्पर्शही करू शकत नाहीत. आणि त्याची खंत आजी दिवस रात्र सांगत असते. "
खरीच ती चढत्या भाजणीतली स्वप्न नगरी होती. जितके उंच घर तितकी त्याची किंमत जास्त..... त्याचे क्षेत्रफळ अधिक !!!!
साधारण पणे २०/२५ मिनिटात आम्ही Mid Level walkway च्या माथ्यावर पोचलो.
तिथून शहराचे रूप फार वेगळे दिसत होते. जिथे नजर जाईल तिथे निळाशार समुद्र , लाटांवर डोलणाऱ्या , नांगर टाकून उभ्या राहिलेल्या छोट्या मोठ्या बोटी...... डोंगर , छोटे नागमोडी चढत जाणारे, उतरणारे रस्ते आणि त्यावर डौलाने उभ्या असलेल्या असंख्य इमारती!
त्या उंची वरून खाली वाकून पाहताना आमची Hong Kong ची आजी तर दिसेनाशीच झाली होती.
त्या निळ्या स्वप्नात, आभाळात कुठे तरी हरवून गेली होती.
म्हणता म्हणता संधिप्रकाश पसरू लागला. त्या चित्रात वेगळेच रंग भरले जात होते. सूर्यास्त होतानाच Central district च्या सगळ्या वेगवेगळ्या आकाराच्या , उंचीत एकमेकांशी स्पर्धा करणाऱ्या office buildings झगमगायला लागल्या. त्यावरील नावं स्पष्ट दिसायला लागली..... श्रीमंत नावं , प्रतिष्ठित नावं .... HSBC , J P Morgan Chase, IFC, Mandrin Hotel आणि अगणित...... त्या चंदेरी दुनियेचे प्रतिबिंब समुद्राच्या लांटांमध्ये उभारून दिसत होत.
मोठ्याल्या चकाकणाऱ्या इमारती , ती डोळे दिपवून टाकणारी झगमग आजी सारख्या असंख्य लोकांची मेणबत्यांची घर लपवत होती.
आमची आजी त्या रंगेबेरंगी जादुई दुनियेत हरवून गेली होती.
प्रेमाला भाषा नसते , देह नसतो, धर्म नसतो , रंग नसतो .... असतो तो फक्त मायेचा स्पर्श, डोळ्यांमधला ओलावा आणि एक मनस्वी हास्य ! आणि कदाचित शेंगदाण्याचा खारट गंध !
आदि आणि माझ्या हातात उरले होते ते तिने दिलेले उबदार शेंगदाणे ....Fa-sun !
